چه غذاهایی با داروهای اعصاب و روان تداخل دارند؟
خیلی از ما یا خودمون یا یکی از نزدیکانمون داروهای اعصاب و روان مصرف میکنیم: ضدافسردگی، ضداضطراب، تثبیتکننده خلق، خوابآور یا حتی داروهای روانپریشی.
اما چیزی که کمتر کسی جدی میگیره اینه که یه لیوان آبگریپفروت، یه فنجون چای سبز غلیظ یا حتی یه بشقاب پنیر کهنه میتونه اثر داروتون رو کاملاً عوض کنه؛ گاهی خطرناک قویتر کنه، گاهی کاملاً خنثی کنه. تو این مقاله کاملاً خودمونی و با جزئیات بهتون میگم دقیقاً کدوم غذاها و نوشیدنیهای روزمره ایرانی با داروهای اعصاب تداخل جدی دارن و چیکار باید بکنید.
چرا بعضی غذاها روی داروهای روان اثر میگذارن؟
داروهای اعصاب و روان معمولاً در کبد توسط آنزیمهایی به نام CYP450 (بهخصوص CYP3A4، CYP2D6 و CYP1A2) متابولیزه میشن. بعضی مواد غذایی این آنزیمها رو مهار یا تحریک میکنن، یعنی یا دارو خیلی دیر از بدن خارج میشه و مسمومیت میده یا خیلی زود خارج میشه و اثرش کم میشه. علاوه بر این، بعضی غذاها مستقیماً روی انتقالدهندههای عصبی (سروتونین، دوپامین، گابا) اثر میگذارن.
گریپفروت؛ قاتل خاموش خیلی از داروها
آب گریپفروت و خود گریپفروت (حتی پرتقال تلخ و نارنج) آنزیم CYP3A4 رو تا ۷۲ ساعت کاملاً میبندن. داروهایی که خیلی حساسن:
- سرترالین، اسسیتالوپرام، فلوکستین، پاروکستین
- بوسپیرون، آلپرازولام، لورازپام، زولپیدم
- کوئتیاپین، آریپیپرازول، الانزاپین
- لاموتریژین و کاربامازپین
نتیجه: دارو تا چند برابر تو خون جمع میشه → عوارض خطرناکی مثل گیجی شدید، افت فشار، تپش قلب غیرعادی و حتی تشنج.
تیروزیندارها و خطر سندروم سروتونین
غذاهای پر از تیروزین یا تیرامین (مادهای که از کهنگی پروتئین به وجود میاد) میتونن با داروهای مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI) مثل سلژیلین، فنیلزین، ترانیلسیپرومین و حتی گاهی لینزولید واکنش خیلی خطرناک بدن. غذاهای پرخطر:
- پنیر کهنه (لیقوان، محلی، چدار، پارمزان)
- کالباس، سوسیس، ژامبون دودی
- گوشت و ماهی دودی یا خواباندهشده
- ماست ترش خیلی کهنه، کشک خیلی مانده
- شکلات تلخ زیاد
- سس سویا، تمر هندی غلیظ
- موز خیلی رسیده، آووکادو لهشده مانده
علائم بحران فشار: سردرد ناگهانی شدید، تپش قلب وحشتناک، تعریق، گردن سفت، خوندماغ → میتونه به سکته مغزی منجر بشه.
کافئین و چای و قهوه غلیظ
کافئین توسط CYP1A2 متابولیزه میشه. داروهایی که این آنزیم رو مهار میکنن (مثل فلووکسامین، دولوکستین) باعث میشن یه فنجون قهوه معمولی مثل ۵ فنجون اثر کنه → بیخوابی شدید، اضطراب، تپش قلب. برعکس، کلوزاپین و اولانزاپین وقتی با کافئین زیاد مصرف بشن سطحشون تو خون پایین میاد و اثرشون کم میشه.
الکل؛ دشمن شماره یک همه داروهای اعصاب
الکل با تقریباً همه داروهای روانپزشکی تداخل شدید داره:
- با بنزودیازپینها و زولپیدم → خوابآلودگی خطرناک و قطع تنفس
- با SSRI و SNRI → افزایش احتمال خونریزی
- با لیتیوم → خطر مسمومیت لیتیوم
- با ضد روانپریشیها → افت شدید فشار و آسیب کبدی حتی یه گیلاس شراب یا یه بشقاب آش رشته با دلستر الکلی هم میتونه مشکلساز بشه!
گیاهان دارویی که فکر نمیکنید خطر دارن
- گل راعی (علف چای): اثر همه SSRI، بوسپیرون، تریپتانها رو کم میکنه و خطر سندروم سروتونین رو بالا میبره
- گلگاوزبان و سنبلالطیب غلیظ: با خوابآورها خوابآلودگی شدید میده
- زعفران زیاد (بیشتر از ۱ گرم در روز): با لیتیوم و ضدافسردگیها خطر سندروم سروتونین داره
- دارچین سیلان زیاد: با وارفارین و گاهی SSRIها خونریزی میده
جدول تداخلات مهم داروهای اعصاب و روان با غذاهای روزمره ایرانی
| دارو یا گروه دارویی | غذای ممنوع یا محدود | اثر تداخل | پیشنهاد جایگزین |
|---|---|---|---|
| SSRIها (سرترالین، فلوکستین و …) | گریپفروت، پنیر کهنه، الکل، گل راعی | افزایش سروتونین → سندروم سروتونین یا مسمومیت | لیموترش، ماست تازه، چای معمولی |
| بنزودیازپینها و زولپیدم | الکل، گلگاوزبان غلیظ، گریپفروت | خوابآلودگی شدید، قطع تنفس | دمنوش بابونه یا بهلیمو رقیق |
| لیتیوم | نمک خیلی کم یا خیلی زیاد، الکل، قهوه زیاد | تغییر شدید سطح لیتیوم → مسمومیت یا بیاثری | نمک معمولی، آب زیاد |
| کاربامازپین و والپروات | گریپفروت، الکل | افزایش یا کاهش شدید سطح دارو | آب سیب یا پرتقال شیرین |
| کلوزاپین و اولانزاپین | سیگار و قلیان، کافئین زیاد | کاهش شدید اثر دارو | چای سبز یا سیاه کمرنگ |
| MAOIها (سلژیلین، فنیلینزولید) | پنیر کهنه، کالباس، موز خیلی رسیده، سس سویا | بحران فشار خون خطرناک | پنیر تازه، ماست معمولی، میوه تازه |
| بوپروپیون | الکل، کافئین زیاد | خطر تشنج | آب یا دوغ بدون گاز |
چند نکته طلایی که نجاتتون میده
۱. همیشه موقع گرفتن نسخه به روانپزشک بگید چی میخورید (حتی چای و قهوه). ۲. گریپفروت رو حداقل ۷۲ ساعت قبل و بعد داروهای حساس نخورید. ۳. پنیر محلی رو تازه بخرید و بیشتر از ۲–۳ هفته تو یخچال نگه ندارید. ۴. اگه لیتیوم میخورید هر روز تقریباً همون مقدار نمک بخورید و آب زیاد بنوشید. ۵. اگه داروی خواب میخورید تا ۸ ساعت الکل ننوشید (حتی دلستر!). ۶. قبل از شروع هر دمنوش یا مکمل گیاهی حتماً با پزشکتون چک کنید.
داروی اعصاب رو با چی بخوریم که خیالمون راحت باشه؟
- یه لیوان آب خالی بهترین دوست شماست
- ماست تازه، دوغ بدون گاز، شیر کمچرب
- نان تازه، برنج، سیبزمینی
- سبزی خوردن، سالاد کاهو و خیار و گوجه
- میوههای معمولی مثل سیب، گلابی، هلو، انار
- گوشت و مرغ تازه کبابی یا آبپز
- روغن زیتون یا کنجد به مقدار معمولی
بشقابتون رو دوست داروی اعصاب کنید!
عزیزانم، داروهای اعصاب و روان مثل یه ماشین حساسن؛ با بنزین درست خیلی خوب راه میافتن، ولی اگه بنزین اشتباه بریزید میسوزن. فقط با چند تا تغییر کوچیک تو آشپزخونه میتونید مطمئن بشید داروتون دقیقاً همون کاری رو میکنه که باید بکنه و حالتون زودتر خوب بشه. یادتون باشه: غذای درست خودش یه داروی قویه!
